Podstawy prawne świadczenia pracy można podzielić na dwie grupy: zatrudnienie na podstawie prawa pracy oraz tzw. zlecenie na podstawie przepisów prawa cywilnego.
Kodeks pracy wymienia następujące rodzaje umów o pracę:
-
umowa próbna,
-
umowa na czas określony,
-
umowa na czas nieokreślony.
W ramach umów cywilnoprawnych praca wykonywana jest najczęściej na podstawie umowy agencyjnej oraz umowy o dzieło.
Różnice między umowami o pracę a umowami cywilnoprawnymi obejmują:
-
charakter wykonywanej pracy,
-
podporządkowanie,
-
konieczność osobistego wykonywania pracy,
-
wynagrodzenie za pracę,
-
ryzyka związane z wykonywaniem pracy,
-
możliwość wypowiedzenia umowy,
-
gwarancja wynagrodzenia,
-
składki na ubezpieczenie społeczne (ZUS).
Umowa o pracę
Zatrudnianie pracowników polega na świadczeniu pracy na podstawie stosunku pracy. Praca ta podlega przepisom Kodeksu pracy i innych przepisów prawa pracy.
Stosunki pracy
Nawiązując stosunek pracy, pracownik zobowiązuje się do wykonywania określonej pracy na rzecz pracodawcy, w miejscu i czasie określonym przez pracodawcę. Stosunki pracy tworzą dwa podmioty: pracodawca i pracownik.
Pracodawca – jest jednostką organizacyjną, nawet jeśli nie ma osobowości prawnej, a także osobą fizyczną, jeśli zatrudnia pracowników.
Pracownik – jest osobą fizyczną wykonującą pracę na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, powołania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Zatem pracownik nie jest osobą:
-
której powierzono pracę na podstawie umów cywilnoprawnych,
-
która wykonuje zadania na rzecz firmy
-
który wykonuje pracę na umowę zlecenie
Cechy stosunków pracy:
-
podporządkowanie pracownika wymaganiom pracodawcy,
-
wynagrodzenie za wykonaną pracę,
-
praca wykonywana jest osobiście przez pracownika,
-
powtarzalny charakter pracy przez ustalony okres czasu,
-
pracodawca ponosi ryzyko związane z tą działalnością,
-
praca jest wykonywana w miejscu i czasie ustalonym przez pracodawcę i pracownika
Wymagania pracodawcy obejmują pracę, którą wykonuje pracownik, ale pod warunkiem, że nie jest to sprzeczne z zawartą umową i przepisami prawa. Za wykonywaną pracę pracownikowi przysługuje wynagrodzenie. Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Obowiązek osobistego wykonywania pracy oznacza, że pracownik nie może powierzyć wykonywania czynności wynikających ze stosunku pracy osobom trzecim.
Pracodawca jest odpowiedzialny za:
- ryzyko techniczne – skutki niewykonywania przez pracownika pracy z przyczyn technicznych np. przestoju (czasowe wstrzymanie pracy z przyczyn ekonomicznych, technologicznych, technicznych lub organizacyjnych);
-
ryzyko osobiste – konsekwencje błędów popełnionych przez pracownika;
-
ryzyko ekonomiczne – związane ze złą kondycją ekonomiczną przedsiębiorstwa;
-
ryzyko społeczne – wiąże się z poniesieniem przez pracodawcę określonego obciążenia socjalnego (Fundusz Świadczeń Socjalnych, wynagrodzenie urlopowe).
WAŻNE! W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę pracownik jest całkowicie podporządkowany pracodawcy co do sposobu, miejsca i czasu wykonywania pracy.
Gwarancja płacy minimalnej
Pracownikowi, który zawarł umowę o pracę, przysługuje płaca minimalna, która w 2022 roku wynosi 3010 zł brutto. Płaca minimalna może obejmować różne składniki, do których pracownik ma prawo, takie jak wynagrodzenie zasadnicze czy ustawowa premia.
Nagroda nie może obejmować:
-
nagroda jubileuszowa;
-
odprawa w związku z przejściem pracownika na emeryturę z powodu wieku lub niepełnosprawności;
-
wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych;
-
dodatek za pracę w porze nocnej;
-
dodatek za staż pracy.
Wypłata wynagrodzenia jest dokonywana przez pracodawcę w ustalonym i wcześniej ustalonym dniu, nie później jednak niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego (art. 85 § 1 i 2 kp).
Rozwiązanie umowy o pracę
Umowa o pracę ulega rozwiązaniu:
-
za zgodą stron,
-
na żądanie jednej ze stron
-
z zachowaniem okresu wypowiedzenia (wypowiedzenie za wypowiedzeniem),
-
na żądanie jednej ze stron bez wypowiedzenia (wypowiedzenie bez wypowiedzenia),
-
na koniec okresu, na jaki umowa została zawarta,
-
z chwilą rozwiązania umowy (śmierć pracownika, pracodawcy, czasowe pozbawienie wolności pracownika).
WAŻNE! Wniosek pracodawcy o rozwiązanie umowy o pracę na czas nieokreślony lub umowę o pracę bez wypowiedzenia musi wskazywać przyczynę uzasadniającą rozwiązanie lub rozwiązanie umowy o pracę.
Nie każde zatrzymanie pracownika pociąga za sobą rozwiązanie stosunku pracy, ale tylko takie, które powoduje 3-miesięczną nieobecność pracownika (art. 66 § 1 kp).
Dokonywanie odliczeń
Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika regulują art. 87-91 Kodeksu pracy. Pracodawca może dokonywać potrąceń z wynagrodzenia pracownika bez jego zgody tylko z tytułu ściśle określonych długów, a mianowicie:
-
kwoty odzyskane tytułem egzekucyjnym z alimentów,
-
kwoty pobrane przymusowo na podstawie tytułu egzekucyjnego na spłatę długów, z wyłączeniem świadczeń alimentacyjnych,
-
zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
-
kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy.
Przepisy Kodeksu pracy wyznaczają również limity dopuszczalnych potrąceń, takie jak:
-
alimenty – do 3/5 wynagrodzenia,
-
w przypadku przymusowej windykacji innych należności lub wstrzymania zaliczek pieniężnych – 1/2 wynagrodzenia.
Ustawodawstwo gwarantuje również pracownikowi kwotę wolną od potrąceń w wysokości:
-
minimalnego wynagrodzenia przy potrącaniu kwot pobranych z tytułu tytułu egzekucyjnego na pokrycie długów (z wyjątkiem alimentów);
-
75% płacy minimalnej – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych wydanych pracownikowi;
-
90% minimalnego wynagrodzenia za pracę – pomniejszone o kary przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy.
Uprawnienia pracownika związane z pracą na podstawie umowy o pracę:
-
ochrona czasu pracy (prawo do odpoczynku, odpoczynku dobowego i tygodniowego),
-
limit czasu pracy w godzinach nadliczbowych i jego obowiązkowa rekompensata w postaci czasu wolnego lub świadczeń,
-
ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy, np.:
-
pracownice w ciąży i/lub pracownice przebywające na urlopie macierzyńskim, urlopie rodzicielskim, urlopie rodzicielskim lub urlopie ojcowskim;
-
pracowników przez cztery lata przed osiągnięciem wieku emerytalnego;
-
pracownicy przebywający na corocznym urlopie lub zwolnieniu chorobowym;
-
gwarancja płacy minimalnej,
-
przepisy ochronne dotyczące w szczególności praw rodzicielskich:
-
prawo do urlopu: macierzyńskiego, rodzicielskiego, wychowawczego, ojcowskiego;
-
przedłużenie umowy do dnia porodu;
-
pracodawca opłaca składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) oraz zdrowotne, a pracownikowi przysługuje bezpłatna opieka medyczna,
-
Państwowa Inspekcja Pracy monitoruje przestrzeganie zasad związanych z zatrudnianiem pracowników, a sądy pracy rozstrzygają spory wynikające ze stosunków pracy.
Umowa agencyjna (umowę zlecenia)
Umowa agencyjna jest umową cywilnoprawną, którą reguluje nie Kodeks pracy, a Kodeks cywilny. Umowa prowizji zawierana jest między klientem a kontrahentem.
W ramach umowy agencyjnej poręczyciel zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej na rzecz dającego zlecenie. Umowa o pracę nazywana jest umową o pracę, podobnie jak umowa o pracę.
Przykłady umowy zlecenia: sprzątanie lokalu, kolportaż ulotek.
Możliwość zmiany wykonawcy
Odbiorca zlecenia może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy wynika to z umowy lub gdy zmuszają go do tego okoliczności. W takim wypadku zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić Klienta o przeniesieniu odbioru na tę osobę oraz miejscu zamieszkania jej zastępcy, a w przypadku zawiadomienia odpowiada jedynie za brak należytej staranności w wyborze zastępcy .
Wynagrodzenie z tytułu umowy cesji
Co do zasady praca na podstawie umowy zlecenia jest płatna. Jeżeli z umowy lub z okoliczności jej zawarcia nie wynika, że przyjmujący zamówienie zobowiązał się do jego wykonania bez wynagrodzenia, wówczas wynagrodzenie należy się za wykonanie zamówienia.
WAŻNE! Od 1 stycznia 2017 minimalna stawka godzinowa dla zlecenia odbioru wynosi 19,70 zł, ustalona na 2022 rok. brutto.
Wypłata wynagrodzenia
Minimalna stawka godzinowa wypłacana jest w gotówce. W przypadku umów zawartych na okres dłuższy niż 1 miesiąc wypłata wynagrodzenia w wysokości minimalnej stawki godzinowej następuje co najmniej raz w miesiącu.
Obowiązujące przepisy nie zabraniają potrącania opłat lub kar z wynagrodzenia zleceniobiorców, chyba że takie działanie zleceniodawcy ma na celu obejście przepisów ustawy lub nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Wypowiedzenie umowy
Pracodawca może w każdej chwili wypowiedzieć umowę o pracę. Musi jednak zwrócić wykonawcy nakłady poniesione przez niego na należyte wykonanie zamówienia; w przypadku prowizji płatnej jest on zobowiązany do zapłaty wykonawcy części wynagrodzenia odpowiadającej jego dotychczasowej działalności, a jeżeli rozwiązanie umowy nastąpi bez uzasadnionej przyczyny, musi również zrekompensować straty. Pracodawca może w każdej chwili wypowiedzieć umowę o pracę. Jeżeli jednak zlecenie jest realizowane odpłatnie, a umowa zostaje rozwiązana bez ważnego powodu, klient ponosi odpowiedzialność za poniesione straty.
Nie możesz zrzec się prawa do wcześniejszego rozwiązania umowy z ważnych powodów.
Prawa wynikające z umowy powierzenia:
-
Umowa agencyjna podlega składkom na ubezpieczenie społeczne, a składki na ubezpieczenia społeczne potrącane są różnie w zależności od tego, czy zleceniobiorca posiada inne ubezpieczenia.
-
Czas objęty ubezpieczeniem wlicza się do stażu pracy, czyli m.in. wlicza się do stażu pracy mającego wpływ na prawo do emerytury.
-
Pracodawca opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne, więc zleceniobiorcy przysługuje bezpłatna opieka medyczna.
-
Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Jeśli kontrahent zdecyduje się na skorzystanie z takiego ubezpieczenia, może skorzystać z płatnego zwolnienia lekarskiego.
-
Brak lojalności klientów.
-
Prawo do przeniesienia zadania na osobę trzecią (jeśli przewiduje to umowa).
Wady traktatu
Zleceniobiorcy nie przysługuje między innymi prawo do:
-
urlop wypoczynkowy, urlop macierzyński, urlop wychowawczy, urlop wychowawczy, urlop wychowawczy, urlop wychowawczy,
-
wynagrodzenie za nadgodziny,
-
odprawa emerytalna, odprawa inwalidzka.
Kontrahentowi nie przysługuje również ochrona przed odstąpieniem i rozwiązaniem umowy (umowa może zostać rozwiązana np. w czasie ciąży).
Umowę o dzieło
W ramach umowy odbiorca zamówienia zobowiązuje się do wykonania zleconej pracy, a klient zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o pracę to umowa, która prowadzi do osiągnięcia określonego, weryfikowalnego rezultatu. W ramach tej umowy wykonawca zobowiązuje się do stworzenia utworu spełniającego wymagania klienta.
Ten rodzaj umowy implikuje swobodę i niezależność w wykonywaniu pracy, a jednocześnie zmienność stosunków prawnych, gdyż wykonanie pracy ma charakter jednorazowy i kończy się okresem jej wykonania. Jednocześnie przyjmuje się, że rezultat, na który strony się zgadzają, musi być z góry określony, mieć wewnętrzną treść i być obiektywnie osiągalny.
Wynagrodzenie na podstawie umowy
Umowa o dzieło jest umową za wynagrodzeniem. Ustawodawca nie zagwarantował jednak płacy minimalnej i pozostawił stronom swobodę co do sposobu ustalania wartości wykonywanej pracy.
Wysokość wynagrodzenia może być ustalona poprzez wskazanie podstawy jego ustalenia. Jeżeli jednak strony nie określiły wysokości wynagrodzenia i nie wskazały podstaw jego ustalenia, to można przyjąć, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za tego rodzaju pracę. W przypadku, gdy nie można ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionym kosztom robocizny i innym kosztom wykonawcy zlecenia. Przykłady umowy o pracę: wykonanie szafy wnękowej, malowanie obrazu.
Wypowiedzenie umowy
Przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym dotyczące umowy o pracę nie przewidują terminu wypowiedzenia umowy. Klient może odstąpić od zawartej umowy tylko w przypadku:
-
zachodzi potrzeba „(…) znacznego podwyższenia przewidywanego wynagrodzenia”, wówczas zamawiający musi zapłacić wykonawcy „(…) odpowiednią część umówionego wynagrodzenia”;
-
wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub zakończeniem prac i prawdopodobnie nie będzie miał czasu na ich ukończenie w uzgodnionym terminie;
-
wykonawca wykonuje przedmiotową pracę „(…) złej jakości lub niezgodnie z umową”.
Umowa o dzieło i ubezpieczenie społeczne
Wykonawca w ramach umowy nie podlega ubezpieczeniu społecznemu. Na mocy tej umowy nie są odprowadzane składki na emerytury, renty, składki z tytułu wypadku lub choroby.
Wyjątek! Jeżeli między stronami umowy o pracę istnieje już stosunek pracy lub gdy pracownik zawiera umowę z inną organizacją, ale wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, to taka umowa podlega składkom na ubezpieczenie społeczne. W takim przypadku składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe są obowiązkowe, przewidziane zarówno w umowie o pracę, jak i umowie o dzieło.
Kluczowe różnice
1) za zgodą klienta wymiana jest możliwa
2) gdy pracodawca tworzy fundusz
3) z wyjątkiem określonym w art. 4 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
4) podlegających ubezpieczeniu dobrowolnemu
5) w sprawie minimalnej stawki godzinowej
6) przy spełnieniu wymogów prawa
7) o ile pracodawca nie określa tego w regulaminie ZFŚS
Stosunki pracy i umowy cywilnoprawne są prawnie dopuszczalnymi formami świadczenia pracy.
Rodzaj zawieranej umowy, na podstawie której wykonywana jest praca, ustalają strony. Jeżeli jednak praca ma być wykonywana w warunkach właściwych stosunkom pracy, zawarcie umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę stanowi naruszenie obowiązujących przepisów. O istnieniu stosunku pracy w konkretnym przypadku decyduje nie nazwa zawartej między stronami umowy, ale warunki, w jakich faktycznie wykonywana jest praca.
Źródło: podatki.biz
