Stosunki pracy w Polsce

Kodeks pracy wymienia następujące rodzaje umów o pracę:

• umowa próbna,
• umowa na czas określony,
• umowa na czas nieokreślony.

W ramach umów cywilnoprawnych praca wykonywana jest najczęściej na podstawie umowy agencyjnej oraz umowy o dzieło.

Różnice między umowami o pracę a umowami cywilnoprawnymi obejmują:

• charakter wykonywanej pracy,
• podporządkowanie,
• konieczność osobistego wykonywania pracy,
• wynagrodzenie za pracę,
• ryzyka związane z wykonywaniem pracy,
• możliwość wypowiedzenia umowy,
• gwarancja wynagrodzenia,
• składki na ubezpieczenie społeczne (ZUS).

Umowa o pracę

Zatrudnianie pracowników polega na świadczeniu pracy na podstawie stosunku pracy. Praca ta podlega przepisom Kodeksu pracy i innych przepisów prawa pracy.

Stosunki pracy

Nawiązując stosunek pracy, pracownik zobowiązuje się do wykonywania określonej pracy na rzecz pracodawcy, w miejscu i czasie określonym przez pracodawcę. Stosunki pracy tworzą dwa podmioty: pracodawca i pracownik.

Pracodawca – jest jednostką organizacyjną, nawet jeśli nie ma osobowości prawnej, a także osobą fizyczną, jeśli zatrudnia pracowników.

Pracownik – jest osobą fizyczną wykonującą pracę na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, powołania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Zatem pracownik nie jest osobą:

• której powierzono pracę na podstawie umów cywilnoprawnych,
• która wykonuje zadania na rzecz firmy
• który wykonuje pracę na umowę zlecenie

Cechy stosunków pracy:

• podporządkowanie pracownika wymaganiom pracodawcy,
• wynagrodzenie za wykonaną pracę,
• praca wykonywana jest osobiście przez pracownika,
• powtarzalny charakter pracy przez ustalony okres czasu,
• pracodawca ponosi ryzyko związane z tą działalnością,
• praca jest wykonywana w miejscu i czasie ustalonym przez pracodawcę i pracownika

Wymagania pracodawcy obejmują pracę, którą wykonuje pracownik, ale pod warunkiem, że nie jest to sprzeczne z zawartą umową i przepisami prawa. Za wykonywaną pracę pracownikowi przysługuje wynagrodzenie. Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Obowiązek osobistego wykonywania pracy oznacza, że ​​pracownik nie może powierzyć wykonywania czynności wynikających ze stosunku pracy osobom trzecim.

Pracodawca jest odpowiedzialny za:

• ryzyko techniczne – skutki niewykonywania przez pracownika pracy z przyczyn technicznych np. przestoju (czasowe wstrzymanie pracy z przyczyn ekonomicznych, technologicznych, technicznych lub organizacyjnych);
• ryzyko osobiste – konsekwencje błędów popełnionych przez pracownika;
• ryzyko ekonomiczne – związane ze złą kondycją ekonomiczną przedsiębiorstwa;
• ryzyko społeczne – wiąże się z poniesieniem przez pracodawcę określonego obciążenia socjalnego (Fundusz Świadczeń Socjalnych, wynagrodzenie urlopowe).

WAŻNE! W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę pracownik jest całkowicie podporządkowany pracodawcy co do sposobu, miejsca i czasu wykonywania pracy.

Gwarancja płacy minimalnej

Pracownikowi, który zawarł umowę o pracę, przysługuje płaca minimalna, która w 2022 roku wynosi 3010 zł brutto. Płaca minimalna może obejmować różne składniki, do których pracownik ma prawo, takie jak wynagrodzenie zasadnicze czy ustawowa premia.

Nagroda nie może obejmować:

• nagroda jubileuszowa;
• odprawa w związku z przejściem pracownika na emeryturę z powodu wieku lub niepełnosprawności;
• wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych;
• dodatek za pracę w porze nocnej;
• dodatek za staż pracy.

Wypłata wynagrodzenia jest dokonywana przez pracodawcę w ustalonym i wcześniej ustalonym dniu, nie później jednak niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego (art. 85 § 1 i 2 kp).

Rozwiązanie umowy o pracę

Umowa o pracę ulega rozwiązaniu:

• za zgodą stron,
• na żądanie jednej ze stron
• z zachowaniem okresu wypowiedzenia (wypowiedzenie za wypowiedzeniem),
• na żądanie jednej ze stron bez wypowiedzenia (wypowiedzenie bez wypowiedzenia),
• na koniec okresu, na jaki umowa została zawarta,
• z chwilą rozwiązania umowy (śmierć pracownika, pracodawcy, czasowe pozbawienie wolności pracownika).

WAŻNE! Wniosek pracodawcy o rozwiązanie umowy o pracę na czas nieokreślony lub umowę o pracę bez wypowiedzenia musi wskazywać przyczynę uzasadniającą rozwiązanie lub rozwiązanie umowy o pracę.

Nie każde zatrzymanie pracownika pociąga za sobą rozwiązanie stosunku pracy, ale tylko takie, które powoduje 3-miesięczną nieobecność pracownika (art. 66 § 1 kp).

Dokonywanie odliczeń

Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika regulują art. 87-91 Kodeksu pracy. Pracodawca może dokonywać potrąceń z wynagrodzenia pracownika bez jego zgody tylko z tytułu ściśle określonych długów, a mianowicie:

• kwoty odzyskane tytułem egzekucyjnym z alimentów,
• kwoty pobrane przymusowo na podstawie tytułu egzekucyjnego na spłatę długów, z wyłączeniem świadczeń alimentacyjnych,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
• kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy.

Przepisy Kodeksu pracy wyznaczają również limity dopuszczalnych potrąceń, takie jak:

• alimenty – do 3/5 wynagrodzenia,
• w przypadku przymusowej windykacji innych należności lub wstrzymania zaliczek pieniężnych – 1/2 wynagrodzenia.

Ustawodawstwo gwarantuje również pracownikowi kwotę wolną od potrąceń w wysokości:

• minimalnego wynagrodzenia przy potrącaniu kwot pobranych z tytułu tytułu egzekucyjnego na pokrycie długów (z wyjątkiem alimentów);
• 75% płacy minimalnej – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych wydanych pracownikowi;
• 90% minimalnego wynagrodzenia za pracę – pomniejszone o kary przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy.

Uprawnienia pracownika związane z pracą na podstawie umowy o pracę:

• ochrona czasu pracy (prawo do odpoczynku, odpoczynku dobowego i tygodniowego),
• limit czasu pracy w godzinach nadliczbowych i jego obowiązkowa rekompensata w postaci czasu wolnego lub świadczeń,
• ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy, np.:

1. pracownice w ciąży i/lub pracownice przebywające na urlopie macierzyńskim, urlopie rodzicielskim, urlopie rodzicielskim lub urlopie ojcowskim;
2. pracowników przez cztery lata przed osiągnięciem wieku emerytalnego;
3. pracownicy przebywający na corocznym urlopie lub zwolnieniu chorobowym;

• gwarancja płacy minimalnej,
• przepisy ochronne dotyczące w szczególności praw rodzicielskich:

1. prawo do urlopu: macierzyńskiego, rodzicielskiego, wychowawczego, ojcowskiego;
2. przedłużenie umowy do dnia porodu;

• pracodawca opłaca składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) oraz zdrowotne, a pracownikowi przysługuje bezpłatna opieka medyczna,
• Państwowa Inspekcja Pracy monitoruje przestrzeganie zasad związanych z zatrudnianiem pracowników, a sądy pracy rozstrzygają spory wynikające ze stosunków pracy.

Umowa agencyjna (umowę zlecenia)

Umowa agencyjna jest umową cywilnoprawną, którą reguluje nie Kodeks pracy, a Kodeks cywilny. Umowa prowizji zawierana jest między klientem a kontrahentem.

W ramach umowy agencyjnej poręczyciel zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej na rzecz dającego zlecenie. Umowa o pracę nazywana jest umową o pracę, podobnie jak umowa o pracę.

Przykłady umowy zlecenia: sprzątanie lokalu, kolportaż ulotek.

Możliwość zmiany wykonawcy

Odbiorca zlecenia może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy wynika to z umowy lub gdy zmuszają go do tego okoliczności. W takim wypadku zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić Klienta o przeniesieniu odbioru na tę osobę oraz miejscu zamieszkania jej zastępcy, a w przypadku zawiadomienia odpowiada jedynie za brak należytej staranności w wyborze zastępcy .

Wynagrodzenie z tytułu umowy cesji

Co do zasady praca na podstawie umowy zlecenia jest płatna. Jeżeli z umowy lub z okoliczności jej zawarcia nie wynika, że ​​przyjmujący zamówienie zobowiązał się do jego wykonania bez wynagrodzenia, wówczas wynagrodzenie należy się za wykonanie zamówienia.

WAŻNE! Od 1 stycznia 2017 minimalna stawka godzinowa dla zlecenia odbioru wynosi 19,70 zł, ustalona na 2022 rok. brutto.

Wypłata wynagrodzenia

Minimalna stawka godzinowa wypłacana jest w gotówce. W przypadku umów zawartych na okres dłuższy niż 1 miesiąc wypłata wynagrodzenia w wysokości minimalnej stawki godzinowej następuje co najmniej raz w miesiącu.

Obowiązujące przepisy nie zabraniają potrącania opłat lub kar z wynagrodzenia zleceniobiorców, chyba że takie działanie zleceniodawcy ma na celu obejście przepisów ustawy lub nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Wypowiedzenie umowy

Pracodawca może w każdej chwili wypowiedzieć umowę o pracę. Musi jednak zwrócić wykonawcy nakłady poniesione przez niego na należyte wykonanie zamówienia; w przypadku prowizji płatnej jest on zobowiązany do zapłaty wykonawcy części wynagrodzenia odpowiadającej jego dotychczasowej działalności, a jeżeli rozwiązanie umowy nastąpi bez uzasadnionej przyczyny, musi również zrekompensować straty. Pracodawca może w każdej chwili wypowiedzieć umowę o pracę. Jeżeli jednak zlecenie jest realizowane odpłatnie, a umowa zostaje rozwiązana bez ważnego powodu, klient ponosi odpowiedzialność za poniesione straty.

Nie możesz zrzec się prawa do wcześniejszego rozwiązania umowy z ważnych powodów.

Prawa wynikające z umowy powierzenia:

• Umowa agencyjna podlega składkom na ubezpieczenie społeczne, a składki na ubezpieczenia społeczne potrącane są różnie w zależności od tego, czy zleceniobiorca posiada inne ubezpieczenia.
• Czas objęty ubezpieczeniem wlicza się do stażu pracy, czyli m.in. wlicza się do stażu pracy mającego wpływ na prawo do emerytury.
• Pracodawca opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne, więc zleceniobiorcy przysługuje bezpłatna opieka medyczna.
• Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Jeśli kontrahent zdecyduje się na skorzystanie z takiego ubezpieczenia, może skorzystać z płatnego zwolnienia lekarskiego.
• Brak lojalności klientów.
• Prawo do przeniesienia zadania na osobę trzecią (jeśli przewiduje to umowa).

Wady traktatu

Zleceniobiorcy nie przysługuje między innymi prawo do:

• urlop wypoczynkowy, urlop macierzyński, urlop wychowawczy,
• wynagrodzenie za nadgodziny,
• odprawa emerytalna, odprawa inwalidzka.

Kontrahentowi nie przysługuje również ochrona przed odstąpieniem i rozwiązaniem umowy (umowa może zostać rozwiązana np. w czasie ciąży).

Umowę o dzieło

W ramach umowy odbiorca zamówienia zobowiązuje się do wykonania zleconej pracy, a klient zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o pracę to umowa, która prowadzi do osiągnięcia określonego, weryfikowalnego rezultatu. W ramach tej umowy wykonawca zobowiązuje się do stworzenia utworu spełniającego wymagania klienta.

Ten rodzaj umowy implikuje swobodę i niezależność w wykonywaniu pracy, a jednocześnie zmienność stosunków prawnych, gdyż wykonanie pracy ma charakter jednorazowy i kończy się okresem jej wykonania. Jednocześnie przyjmuje się, że rezultat, na który strony się zgadzają, musi być z góry określony, mieć wewnętrzną treść i być obiektywnie osiągalny.

Wynagrodzenie na podstawie umowy

Umowa o dzieło jest umową za wynagrodzeniem. Ustawodawca nie zagwarantował jednak płacy minimalnej i pozostawił stronom swobodę co do sposobu ustalania wartości wykonywanej pracy.

Wysokość wynagrodzenia może być ustalona poprzez wskazanie podstawy jego ustalenia. Jeżeli jednak strony nie określiły wysokości wynagrodzenia i nie wskazały podstaw jego ustalenia, to można przyjąć, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za tego rodzaju pracę. W przypadku, gdy nie można ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionym kosztom robocizny i innym kosztom wykonawcy zlecenia. Przykłady umowy o pracę: wykonanie szafy wnękowej, malowanie obrazu.

Wypowiedzenie umowy

Przepisy zawarte w Kodeksie cywilnym dotyczące umowy o pracę nie przewidują terminu wypowiedzenia umowy. Klient może odstąpić od zawartej umowy tylko w przypadku:

• zachodzi potrzeba „(…) znacznego podwyższenia przewidywanego wynagrodzenia”, wówczas zamawiający musi zapłacić wykonawcy „(…) odpowiednią część umówionego wynagrodzenia”;
• wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub zakończeniem prac i prawdopodobnie nie będzie miał czasu na ich ukończenie w uzgodnionym terminie;
• wykonawca wykonuje przedmiotową pracę „(…) złej jakości lub niezgodnie z umową”.

Umowa o dzieło i ubezpieczenie społeczne

Wykonawca w ramach umowy nie podlega ubezpieczeniu społecznemu. Na mocy tej umowy nie są odprowadzane składki na emerytury, renty, składki z tytułu wypadku lub choroby.

Wyjątek! Jeżeli między stronami umowy o pracę istnieje już stosunek pracy lub gdy pracownik zawiera umowę z inną organizacją, ale wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, to taka umowa podlega składkom na ubezpieczenie społeczne. W takim przypadku składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i chorobowe są obowiązkowe, przewidziane zarówno w umowie o pracę, jak i umowie o dzieło.

Stosunki pracy i umowy cywilnoprawne są prawnie dopuszczalnymi formami świadczenia pracy.

Rodzaj zawieranej umowy, na podstawie której wykonywana jest praca, ustalają strony. Jeżeli jednak praca ma być wykonywana w warunkach właściwych stosunkom pracy, zawarcie umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę stanowi naruszenie obowiązujących przepisów. O istnieniu stosunku pracy w konkretnym przypadku decyduje nie nazwa zawartej między stronami umowy, ale warunki, w jakich faktycznie wykonywana jest praca.

Źródło: podatki.biz